Bu Konu İçinde Neler Var? →

Aksaray, İç Anadolu Bölgesinin Konya Bölümünde yer alan kadim bir şehirdir. Aksaray konum olarak, Ankara ve Kırşehir’in güneyinde, Nevşehir ve Niğde’nin batısında, Konya’nın doğusundadır. Ayrıca Tuz Gölünün Ulu ırmak bölümü Aksaray sınırları içindedir. Aksaray’ın tarihi, coğrafyası ve kültürel özellikleri bu yazıda tanıtılacaktır.

Aksaray’ın Tarihçesi

Aksaray, Avrupa ve Asya’nın ticaret yollarının kesiştiği noktada, doğu ve batı arasında köprü olmuş, zengin ve köklü bir tarihe sahiptir. Kapadokya ve Orta Anadolu’nun eski yerleşim yeri olan Aşıklı Höyük, Aksaray’ın Neolitik çağdan itibaren iskan yeri olduğunu göstermektedir. Antik dönemde Anadolu’da kuzey- güney yönlü ticari kervanların, doğu-batı yönünde ilerleyenler ticaret kervanlarının kesişim noktası olmuştur. İlerleyen yüzyıllar boyunca da ticareti yolların merkezi olmuştur. Bu yüzden ticareti desteklemek amaçlı Selçuklu döneminde kervanların ve hancıların dinlenme, konaklama, yemek yiyebildiği çok sayıda kervansaraylar ve hanlar inşa edilmiştir.

Şehrin ilk kurulduğu Garsaurutis antik çağda, Aksaray başkent olarak belirlenmiştir. Hitit zamanında önemli bir yerleşim olan Aksaray’ın adı Kurşaura olarak milattan önceki 1000’li yıllarda Hitit metinlerinde geçmektedir. Hitit dilinde, Kurşa, tabak-tablet anlamına gelir. Aksaray o dönemde tabak- tablet diyarı anlamına gelen bu isimle anılmıştır. Bu da şehrin yeme içme kültürünün ne kadar eskiye dayandığını gösterir. 2000 yıl boyunca Hitit medeniyetinde varlığını korumuştur.

Hititlerden sonra, M.Ö.713 yılında Aksaray, Asur hâkimiyetine geçmiştir. Asurlulardan sonra bölgeye Kimmerler ve Frigler hakim olmuştur. M.Ö.595 yılında Lidyalılar ve Medler, M.Ö. 530’larda ise Persler bu bölgede hüküm sürmüştür.

Büyük İskender, bu bölgeyi ele geçirerek Kapadokya Krallığını kurmuştur. Aksaray şehrini 333 yılında Kapadokya krallığına bağlanmıştır. O zaman şehrin ismi “Archealis” olarak değiştirilmiştir, bu da “Archelaus’un şehri” anlamına gelir.

Bu bölge, Kapadokya Krallığından sonra Bizans imparatorluğunun eline geçmiştir. Arkeolojik kazılarda bölgede bulunan 593 yılına ait bir sikke üzerinde Aksara ismi geçmektedir. Bizans haritalarında Ta/To Aksara veya Taksara olarak bu bölge işaretlenmiştir.

Bizans Rum hakimiyetinden sonra bölgede Arap akınları başlamıştır. Arap Abbasiler bölgeye ısrarla hakim olmaya çalışmıştır. 900’lü yıllara kadar bölgeye hem Araplar hem de Bizanslılar yerleşmek istemiştir. Aralarında uzun dönem hakimiyet savaşları çıkmıştır.

Türk hakimiyeti ise bu bölgede Alparslan ve Melihşah döneminde Selçuklularla 1071’den itibaren başlamıştır. O dönemde Ak- sera olarak anılan şehre ilk kez yazılı olarak 15. Yüzyıl Osmanlı döneminde “Aksaray” ismine rastlamıştır. Osmanlı ve son olarak Türkiye’nin güzide şehirlerinden biri haline gelmiştir.

Aksaray İsminin Kökeni

Kurşaura : Hitit metinlerinde tabak-tablet diyarı anlamına gelen isim, Aksaray’ın rastlanan en eski ismidir.
Archealis: Kapadokya krallığı döneminde Archelaus’un şehri anlamında gelir. Aksaray uzun yıllar bu isimle anılmıştır.
Ta / To Aksara: Bizans haritalarında bu ekler ve ismin yanı sıra Taksara olarak da yazıldığı görülür.
Ak – sera: Selçuklular devrinde şekilde anılmaya başlanmıştır.
Aksaray : Osmanlı Kanuni Sultan Süleyman döneminde 15.yüzyılda şehrin ismi resmi olarak Aksaray olarak belirlenmiştir.

Aksaray Ne Zaman İl Oldu?

Antik dönemde Garsauritis bölgesinin başkentidir.
300 ‘lü yıllarda Kapadokya krallığına bağlı bir şehirdir.
1400’lü yıllarda Aksaray, Karaman’a bağlı bir kazadır.
1500’lü yıllarda (Kanuni Sultan Süleyman döneminde) Aksaray, Konya’ya bağlı bir sancaktır.
1920’de Atatürk döneminde il olmuştur.
1933’de il olmaktan çıkartılmış ve Niğde’ye bağlı bir ilçe olmuştur.
1989’da Aksaray tekrardan il olmuştur.

Aksaray Şehri ile İstanbul’daki Aksaray İlçesinin Bir İlgisi Var mı?

Aksaray şehri ile İstanbul’daki Aksaray ilçesinin tarihi bir bağlantısı vardır. Fatih Sultan Mehmet İstanbul’u fethettiğinde bölgeyi Türkleştirmek için belli noktalara Anadolu’dan aileleri yerleştirmiştir. İstanbul’a Aksaray ilinden iskan politikası çerçevesinde yerleştirilen ailelerin bulunduğu bölgeye de Aksaray ismi verilmiştir.

Aksaray’ın Ekonomisi

Aksaray topraklarının yarısı tarım için oldukça elverişlidir. Nüfusun dörtte üçü tarım ve hayvancılıkla geçimini sağlar. Aksaray’da üretimi yapılan ürünler, baklagiller, endüstriyel bitkiler, buğday, çeşitli sebze meyve ve hububat türleridir.

Koyun yetiştiriciliği hayvancılık alanında önemli yer tutar. Koyun kadar çok olmasa da tiftik keçisi ve kıl keçisi yetiştiriciliği yapılır. Bunun yanı sıra kümes hayvancılığı da yapılır.

Sanayide ilk sırayı tarıma dayalı endüstri ürünleri alır. Makina ve metal eşya üretimi, otomotiv, maden, gıda sanayi giderek daha çok gelişmektedir. Küçük beldelerde ise halı ve kilim dokumacılığı yapılır.

Aksaray’ın Nüfusu

Aksaray nüfusu 2021 verilerine göre 429.069’dur. 2010 yılında 377 bin civarında olan şehirde günümüzdeki nüfusun %50.7’si erkek ve %49.9’u kadındır. Nüfus yoğunluğu olarak kilometreye düşen insan sayısı 54’tür. Nüfus artış hızı günümüzde %1.43’tür. Türkiye’nin en kalabalık şehirleri sıralamasında hemen hemen ortalarda, 46. Sırada gelir.

Aksaray’ın Coğrafi Yapısı

Aksaray; Hasan Dağı, Melendiz Dağı ve Ekecik Dağı gibi volkanik dağlarından püsküren dağlarından meydana gelen ova ve platolardan oluşmuştur. Krater gölleri, Tuz Gölü, sodalı göletler ve şifalı termal suları bulunur.

Aksaray ‘ın Vadileri ve Kanyonları

Ihlara Vadisi

Aksaray’ın Güzelyurt ilçesindedir. İçinde medeniyetlerin ve çok insan topluluklarının yaşadığı kanyondur. Kayalara oyulmuş yüzlerce kilisenin varlığı ile tüm dünyadan turistlerin ilgi odağıdır.

Belisırma

Aksaray, Güzelyurt içindeki Belisırma köyü, Melendiz çayının yanına kurulmuş sessiz sakin huzurlu yapısıyla görülmeye değer eşsiz bir vadidedir.

Manastırlar Vadisi

Çok sayıda konik kaya bloklarının oluşturduğu vadi, ipekböceğinden üretilen ipliklerin İstanbul’a gönderilmesi, Avrupa ve dünya klasik eserlerinin çevirilerinin yapıldığı zengin kütüphaneleri bulunan manastırlardan oluşmaktadır.

Sofular Vadisi

Aksaray Gülağaç ilçesine bağlı, 10 bin yıllık tarihi olan çok sayıda yer altı şehri, taş evler ve kaya oyma yapıları bulunan eşsiz bir beldedir.

Aksaray’ın Göller , Göletleri, Kaplıcaları

Narlıgöl

Aksaray – Niğde sınırındaki krater gölüdür. Acıgöl veya nargöl adıyla da anılır. İçindeki kalsiyum, sodyum, bikarbonat gibi zengin mineralleri şifalıdır. Bu gölün suyu sedef hastalığı, cilt, romatizmal hastalıklara iyi gelir. Ayaklar suya sokulduğunda varis, kan, damar problemlerine şifa olur.

Tuz Gölü

Türkiye’nin doğal tuz deposudur. Aksaray sınırları içinde kalan bölümü flamingo ve kılıçgaga gibi kuş sürülerine ev sahipliği yapar. Endemik bitkileri Aksaray’ın ekosistemini özel kılmaktadır.

Bakı Gölü

Aksaray Gülağaç’ta bulunan Bakı Gölü, yeşil ve mavinin buluştuğu, ağaçlarla çevrili, huzurlu bir doğa harikasıdır.

Ziga Kaplıcaları

Aksaray Güzelyurt’ta bulunan Ziga Kaplıcaları termal suyu ile şifa kaynağıdır. Dünyanın dört bir yanından turistler şifa bulmak için buraya gelmektedir.

Aksaray Müze ve Ören Yerleri Tarihi Alanlar

Aksaray’ın tarihi ve arkeolojik alanları oldukça fazladır. Aksaray Müzesi, Aşıklı Höyük, Acemhöyük, Antik Nora Şehri, Manastır Vadisi, Ihlara Vadisi, Musular, Ziga Kaplıcaları (Güzelyurt) vardır. Tüm bu önemli yerler, Aksaray’da gezilecek yerler makalesinde anlatılmaktadır.

Aksaray Camileri ve Türbeleri

Aksaray Ulu Cami

Karamanoğlu Mehmet bey tarafından yaptırılan cami, taş oyma ile bezenmiş taç kapısı ve süslemeleriyle mimari bir sanat eseridir.

Yunus Emre Türbesi

Yunus Emre’nin Aksaray’daki türbesidir.

Somuncu Baba

Şeyh Hamid-i Veli için yaptırılan türbe ve külliyedir. Müze, dükkanlar ve çilehaneden oluşan külliye içinde namaz kılınacak alan vardır.

Eğri Minare (Kızıl Minare-Merkez), Şeyh Hamid-i Veli (Somuncu Baba), Kaya Cami (Güzelyurt), Selime Sultan Türbesi (Selime Köyü), Kilise Camii (Aziz Gregorius Kilisesi) (Güzelyurt) diğer önemli cami ve türbelerdir.

Aksaray Kiliseleri

Aksaray’daki kiliseker; Aziz Anargiros Kilisesi (Güzelyurt), Sivişli Kilise (Güzelyurt), Selime Katedrali (Selime), Kale Manastırı Kilisesi (Selime), Yüksek Kilise (Merkez), Kızıl Kilise (Sivrihisar), Pürenli Seki Kilisesi (Ihlara), Kokar Kilise (Ihlara), Eğritaş Kilisesi (Ihlara), Sümbüllü Kilise (Ihlara), Yılanlı Kilise (Ihlara), Saint Georges Kilisesi (Kırkdamaltı Kilisesi-Belisırma), Bahattin Samanlığı Kilisesi (Belisırma), Direkli Kilise (Belisırma), Ala Kilise (Belisırma), Karagedik Kilisesidir.

Aksaray Hanları ve Kervansarayları

Yüzlerce yıldır Asya’dan Avrupa’ya doğu batı ve kuzey güney arasındaki bütün ticaret yollarının kesişim noktası olan Aksaray şehrinde ticaretin gelişmesi için çok fazla sayıda halılar ve kervansaraylar yapılmıştır. Bunlardan en önemlileri, Ağzıkarahan (Aksaray-Nevşehir yolu 15. km), Alayhan (Aksaray-Nevşehir yolu 35. km), Öresin Han, Sultanhanı Kervansarayı (Türkiye’nin en büyük kervansarayı, Aksaray-Konya yolu 42. km) Alaeddin Keykubat tarafından yaptırılmıştır. Yerköy Hanı, Akhan (Aksaray-Konya 18. Km) ‘dır.

Aksaray’da Ne Yenir? Nerede Yenir?

Aksaray mutfağı çok gelişmiştir. Özellikle Aksaray tava, sarığı burma, sıkma, etli ekmek, bamya çorbası soğanlama dolma mantı, çiğleme ve höşmerim meşhurdur. KMU Kardeşler Mehmet Usta, eşsiz lezzetlerin tadılabileceği Aksaray’ın en meşhur restoranıdır.